TUAN GURU SYEKH HJ WAN AHMAD BIN HJ WAN ABDUL HALIM
(Tok Padang Jelapang / Tok Goloq) 1861-1934
Dilahirkan di kampung Palekbang,
Daerah Sungai Pinang, Jajahan Tumpat, Kelantan pada tahun 1861. Ibunya bernama
Wan Pandak.
Pendidikan
Mendapat pendidikan secara serius dan
mendalami ilmu agama setelah berkahwin dan berkeluarga. Beliau telah kembara
ilmu ke Patani selama 5 tahun bagi menuntut ilmu dan berguru di pondok kampung
Cha-ok bersama Tuan Guru Hj Abdullah dan di Pondok Hj. Ahmad.
Seterusnya beliau ke Mekah dan
belajar di sana selama 9 tahun. Antara gurunya disana ialah:
- Syekh Wan Ahmad bin Muhammad Zain
al-Fathani,
- Syekh Tok Wan Ali Kutan,
- Syekh Wan Daud al-Fathani,
- Syekh Tuan Hj Mokhtar Bogor,
- Syekh Tok Syafei Kedah.
Dikatakan guru bimbingan utama beliau
ialah Syeikh Wan Ahmad al-Fathani (ulama’ tersohor Melayu di Tanah Arab &
wakil Khalifah Turki Uthmaniyyah bagi hal ehwal alam Melayu) dan melaluinya
beliau bertariqat Syathariyyah. Beliau juga juga murid kepada Tok Wan Ali Kutan
dimana dikatakan melaluinya beliau mengambil baiah Tariqat Syaziliyyah.
Semasa di Mekah beliau bersahabat
Karib dengan Tok Selehor, Tok Kenali[1]
dan Dato’ Mufti Hj Ibrahim bin Hj Muhammad Yusuf (Mufti ke-6 Kerajaan Negeri
Kelantan tahun 1928-1940).
Sekembali dari Mekah al-Mukarramah,
beliau membuka pondok pengajian di kampungnya Palekbang. Setelah mengasas dan
mengajar selama 2 tahun, kawasan pondoknya telah termasuk didalam projek
kerajaan bagi membina landasan keretapi dari Tumpat ke selatan Kelantan.
Setelah itu beliau dipelawa muridnya Hj Mat Saman untuk membuka pondok di
Padang Jelapang, Lemal, Pasir Mas. Bersama keluarganya beliau telah
berpindah dengan menyusuri Sungai Kelantan dengan menaiki perahu melalui
Kuala Lemal dan membuka pondok di kawasan tersebut sekitar tahun 1336H /
penghujung 1917.
Di Padang Jelapang bermulanya era
kecemerlangan dan kemashurannya sehingga digelarkan dengan 'Tok Padang
Jelapang'. Setelah 5 tahun di situ beliau berpindah dan membuka pula pondok di
pekan Pasir Mas (iaitu di lorong Hj Ahmad Jalan JKR / Kubang Terap dan Jalan
Pondok Lama berhampiran klinik Pasir Mas sekarang). Setelah 3 tahun di pekan
Pasir Mas yang merupakan zaman kemuncak perkembangan pengajian pondok di
Jajahan Pasir Mas, sehinggakan hampir keseluruhan tuan-tuan guru sekitar Pasir
Mas pernah berguru dengannya.
Tahun 1351/1932M beliau berhijrah
pula ke pekan Sungai Golok, Selatan Thai (sempadan Rantau Panjang) bagi membuka
pondok di sana.[2]
Beliau membuka kawasan tanah hutan bersama rakan dan murid-muridnya bagi
mendirikan pondok dan masjid. [3]
Sehinggakan beliau digelar ulama pembangunan dan di digelar Tok Golok.
Kemahiran/kebolehan
Seorang yang alim dalam bidang
Usuluddin, Fiqh, Tasawuf, Nahu dan mengajar kitab Qatr al-Nada, Ibn Aqil,
Matla’ al-Badrain, Fathu al-Muin, Hashiah ad-Dusuqi, Jauhar al-Mauhub, al-Hikam
dan Minhaj al-Abidin.
Beliau juga berkemahiran dalam
bertukang rumah, membuat tepak sireh, tembaga dan bercucuk tanam (semasa di
Sungai Golok menanam kopi, ciku dan limau di kebun seluas 10 ekar dan membuka
tanah).
Keluarga Dan Keturunannya
Mempunyai tiga orang isteri iaitu
yang pertama Wan Zainab berasal dari Palekbang, Tumpat yang kedua Che Som binti
Hj Awang berasal dari Chetok, Pasir Mas dan yang ketiga Che Yah binti Che Ali
berasal dari Kampung Kedap, Pasir Mas.
Antara anak-anaknya ialah Wan Mat
menetap di Narathiwat, Wan Sulaiman menetap di Sungai Golok, Wan Ismail menetap
di Mekah, Wan Ishak dan Wan Som (isteri kepada Tok Guru Mat Melaka Hj Muhammad
bin Husain).
Cucunya ialah Wan Bidah, Wan Mah, Wan
Abdul Aziz, Wan Mat 'Tauke Batik' dan (Dr) Wan Chik menetap di Sungai Golok, Hj
Ismail menetap di Kelantan. Antara keturunan beliau seterusnya antaranya ialah
penulis sendiri[4].
Sesungguhnya keturunannya bertebaran di Sungai Golok dan Selatan Thai, Kelantan
dan Malaysia dan di Mekah al-Mukarramah dan Arab Saudi.
Muridnya
Beliau mempunyai ramai anak murid dan
dikatakan hampir keseluruhan alim ulama’ sekitar Pasir Mas disekitar
pertengahan tahun 1900an pernah berguru dengannya. Muridnya yang merupakan
tokoh dan dikenali ramai antaranya ialah :
1. Tuan Guru Hj Abdul Rahman (Lubok
Tapah)
2. Hj Abdullah Lai
3. Tuan Guru Hj Abdul Ghani bin Awang
Kechik (Kubang Bemban)
4. Hj Che Hasan bin Hj Ismail (Lemal)
5. Hj Abdullah bin Musa (Kampung
Laut)
6. Tuan Guru Hj Abdullah bin Mat
Saman (Lati)
7. Hj Abdul Latif (Banggol Kulim)
8. Tuan Guru Hj Hasan bin Ismail
(Buloh Poh,Ketereh)
9. Hj Wan Mat dan Hj Wan Sulaiman
(merupakan anaknya)
10. Tuan Guru Hj Ahmad bin Hj Ismail
11. Encik Marib (Pembuka Sungai
Golok)
12. Che Wan (mandur membangun Bandar
Sungai Golok)
13. Lebai Deraman
14. Hj Abdullah Pondok Padang
15. Pak Chu Hj Abdullah Tal Tujuh
16. Hj Che Yahya Chenok Timur
Meninggal Dunia
Iaitu pada tahun 1934 ketika berusia
73 tahun[5]
di Sungai Golok dan dikebumikan di kubur besar di Bandar tersebut. Menurut
kisah selepas beliau meninggal dunia berlaku kemushkilan sama ada beliau telah
meninggal atau belum lagi berikutan keadaan mayatnya tetap panas seperti masih
hidup. Sehinggakan dijemput sahabat beliau Dato’ Mufti Hj Ibrahim[6]
bagi memastikan bahawa beliau sememangnya telah meninggal dunia.
Kesimpulan
Jasa beliau begitu besar kepada agama
dan masyarakat setempat dan menjadi tempat rujukan permasalahan agama dan
kehidupan harian duniawi. Beliau juga dikenali ulama pembangunan dan
berparadigma Islami. Khidmat beliau terutamanya dalam pembangunan institusi
pendidikan pondok, dakwah dan ilmu agama yang berpaksikan kepada manhaj Sunni
Ahli Sunnah Waljamaah, Fiqh mazhab Imam Syafei dan Tariqah Tasawuf
as-Syathariyyah dan as-Syaziliah. Keturunannya bertebaran di Sungai Golok,
Selatan Thai, Kelantan dan Malaysia dan juga di Mekah al-Mukarramah. Semoga
beliau yang dikatakan tergolong daripada para solihin dapat memberkati kepada
penulis. al-Fatihah.
RUJUKAN :
Abdul Razak Mahmud ‘Ikhtisar Sejarah Kelantan’ Pustaka Aman Press, 2005.
Ahmad Fathy al-Fatani ‘Ulama Besar Dari Patani’ Penerbit UKM, 2002.
Auni Abdullah ‘Islam dan Sejarah Politik dan Pemerintahan Alam Melayu’ Nurin Enterprise, 1991.
Ismail Awang ‘Tok Padang Jelapang’ Pengasuh bil. 416/1976 hal. 27 Jun/Julai 1976.
Abdul Rahman Abdullah ‘Pemikiran Islam Di Malaysia :Sejarah dan Aliran’ DBP dan PPJJ USM, 1998.
Dato’ Hj Ibrahim Hj Mohd Yusuf Mufti Ke-6 Kelantan Darul Naim, Utusan Malaysia, m/s 14, 30 Mac 2009.
Ensiklopedia Keseniaan dan Warisan Islam, Cet. ke-2,2010,Jld. 13, Kuala Lumpur: Anzagain sdn bhd.
Ensiklopedia Ulama', 2011, Jld.12. Putrajaya : Jakim.
Hashim Hj. Musa ‘Pemerkasaan Tamadun Melayu Malaysia’ Penerbit UM, cet. Ke-2, 2005.
Hj Abdul Halim Bashah ‘Wali Songo’ Pustaka Kafilah Enterprise 1996.
Ismail Che Daud ‘Tokoh Ulama Semenanjung (1), MAIK, 1992.
Ismail Che Daud ‘Tokoh Ulama Semenanjung (2), MAIK, 2007.
Mohd Yunan Mahmud ‘Tokoh-Tokoh Ulama’ Kelantan’ Yayasan Islam Kelantan, 1988.
Md. Taib Osman dan A. Aziz Deraman sebagai Penyelenggara ‘Tamadun Islam Di Malaysia’ DBP, 2000 .
Nazir Dewan Tok Kenali ‘ Tok Kenali’ cet. ke-2, 2005.
Muhammad Uthman el-Muhammadi ‘Islam dan Pembinaan Peradaban Kawasan Timur Laut’.
Zaidi Abdullah ‘Pondok Lubok Tapah: Antara Pusat Pengajian Terpenting di Kelantan’.
Zaidi Abdullah ‘Menuju Kebahagiaan Sejati: Koleksi Hadith Serta Sanad Riwayat Tuan Guru Hj Abdullah b Tuan Guru Hj Abdurrahman’ Syathariyah Niagajaya sdn bhd, 2002.
Temuramah Ustaz Ahmad Fathi (Pengkaji Sejarah Ulama Kelantan dan Patani)
Temuramah Hj Yunus@Ibrahim (Datuk kepada penulis)
http://hanputra.blogspot.com
http://uthman-elmuhammady.blogspot.com
http://www.pengkaji.org/
[1] Tokoh Ulama lima serangkai Kelantan iaitu Tok Kenali di Jajahan Kota Bharu, Tok Bachok di Jajahan Bachok, Tok Selehong di Jajahan Tumpat, Tok Padang Jelapang di Jajahan Pasir Mas, Tok Kemuning di Jajahan Machang
[2] Orang pertama yang membuka Sungai Golok ialah Encik Marib berasal dari Perak dan Che Wan dari Pasir Mas,Kelantan. Sebelum perjanjian Bangkok tahun 1909, Sungai Golok merupakan sebahagian dari wilayah Kelantan Darul Naim.
[3] Iaitu di tapak Masjid Besar Bandar Sungai Golok sekarang dan kawasan pondok ialah di sekitar Masjid tersebut yang juga dikenali dengan ’Dalam Pondok’. Kawasan pondok tersebut kekal sehingga akhir kurun ke-20. Kini di kawasan masjid tersebut hanya kekal dengan Pusat Tahfiz al-Quran.
[4] Keturunan sebelah ibu iaitu Rizhan anak kepada Che Aminah@Hasnah anak kepada Wan Mah binti Wan Sulaiman bin Wan Ahmad bin Wan Abdul Halim.
[5] Laporan Sinaran Kelantan pertengahan tahun 1938 hal.23, oleh Mohd Yusuf b Saleh al-Kalantani
menyatakan Tok Padang Jelapang meninggal dunia pada pukul 7 pagi Sabtu 1 safar 1354 H / 4 Mei 1935 kerana demam panas dan sakit tua ketika umur sekitar 65 tahun. Dan tarikh lahirnya ialah 1 Muharam 1289H / 11 Mac 1872. Mengenai tarikh lahirnya ada kekhilafan antaranya pada tahun 1861 atau 1289H/1872 begitu juga tarikh kewafatannya iaitu pada tahun 1934 atau 1354H/1935Wallahua’lam.
[6] Mufti ke-6 Kerajaan Negeri Kelantan Darul Naim pada tahun 1928-1940